To Athens Science Festival μάς υποδέχεται κι αυτή τη χρονιά στο χώρο της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων με στόχο να κάνει την επιστήμη και τη γνώση που η επιστήμη παράγει προσιτή στο ευρύ κοινό. Δεν είναι καθόλου λίγο ούτε μικρό, καθώς ζούμε σε μια εποχή όπου κατακλυζόμαστε καθημερινά και ραγδαία από πλήθος παραεπιστημονικών ή αντιεπιστημονικών θέσεων, πολλές από τις οποίες δεν έχουμε το χρόνο ή/και τα εργαλεία για να τις εξετάσουμε και να τις αντικρούσουμε.

Μάλιστα το φετινό ASF (10-12/10) απευθύνεται (κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά) στη μαθητική κοινότητα. Το tagline της διοργάνωσης είναι shape your future και μαθητές/τριες θα γνωρίσουν τον μοναδικό κόσμο των STEM επαγγελμάτων, μέσα από εντυπωσιακά πειράματα επίδειξης, διαδραστικά εκθέματα, βιωματικά εργαστήρια και ομιλίες από καταξιωμένους επιστήμονες, ενώ φοιτητές/τριες και εκπαιδευτικοί θα συμμετάσχουν σε πρωτοποριακά workshops.

Εμείς μιλήσαμε με τον Στάμο Αρχοντή (Mad Scientist) και τον Φώτη Ζαντάλη (Tech to me about it), οι οποίοι στο πλαίσιο της τελετής έναρξης του φεστιβάλ θα βρεθούν μαζί στην κεντρική σκηνή για να παρουσιάσουν μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τίτλο «AI και ψευδοεπιστήμη: Εχθρός και εργαλείο στη μάχη κατά της παραπληροφόρησης». Η Τεχνητή Νοημοσύνη, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στο χώρο, αλλά και ο ρόλος της εν λόγω τεχνολογίας στην διασπορά ψευδών ισχυρισμών, κυρίως σε επιστημονικά ζητήματα, και πώς μπορεί ταυτόχρονα να λειτουργήσει ως εργαλείο αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης, θα απασχολήσουν τους αγαπημένους YouTubers.

Ασχολείστε με την εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης. Ποια ανάγκη σας ώθησε να ακολουθήσετε αυτό το δρόμο;

Φώτης: Η δική μου ενασχόληση με την εκλαΐκευση της επιστήμης ξεκίνησε την περίοδο που έψαχνα το θέμα των διδακτορικών σπουδών μου. Μία περίοδος με πολύ διάβασμα, και την φυσική μου περιέργεια να βρίσκεται στο αποκορύφωμα της. Προφανώς, στην έρευνα θα ακολουθήσεις μία πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση. Όμως εγώ είχα μαζέψει ήδη πολλά θέματα που μου είχαν κινήσει το ενδιαφέρον και έτσι ήθελα μία αφορμή για να ασχοληθώ μαζί τους περισσότερο (από θέμα χρόνου αυτό αποδείχθηκε πολύ μεγάλο λάθος, αλλά αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση). Παράλληλα, τα βίντεο με απλοποιημένες επιστημονικές έννοιες ήταν και είναι το αγαπημένο μου είδος περιεχομένου στο YouTube. Παρακολουθούσα καιρό τα βίντεο στο κανάλι του Στάμου και των άλλων παιδιών στην τότε μικρή επιστημονική κοινότητα και συνειδητοποίησα ότι δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στον τομέα της πληροφορικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης ειδικότερα. Ενώ υπάρχουν αρκετά τεχνολογικά κανάλια στο κομμάτι του gaming ή του hardware, νομίζω πως υπάρχει ένα κενό στο κομμάτι της εκλαΐκευσης τεχνολογικών εννοιών. Έτσι το Tech to me About it είναι η δική μου προσπάθεια να καλύψω αυτό το κενό και να μοιραστώ όλα αυτά που με ενθουσιάζουν γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη αλλά και την τεχνολογία γενικότερα.

Η ψευδής πληροφορία φτάνει πολύ πιο γρήγορα σε περισσότερο κόσμο συγκριτικά με την κατάρριψή της

Στάμος: Αρχικά είναι η ίδια η αγάπη για την επιστήμη που σε ωθεί να θέλεις να την μοιραστείς με άλλους, αλλά στην δική μου περίπτωση ο πονοκέφαλος από τις ανοησίες που έβλεπα να αναπαράγονται στα social media περί εναλλακτικών θεραπειών νομίζω ήταν πιο ισχυρό κίνητρο. Κατά βάση ήθελα να υπάρχει διαθέσιμη, τεκμηριωμένη, απάντηση στους ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς που κυκλοφορούσαν και σε μια μορφή που θα μπορούσε κάποιος να παρακολουθήσει ευχάριστα γιατί καλώς ή κακώς το βίντεο το παρακολουθεί κάποιος πολύ πιο εύκολα από ένα μεγάλο κείμενο.

Και αυτό το κάνετε σε μια πλατφόρμα, όπως το YouTube, που (συγγνώμη αν κάνω λάθος) οι ψευδοεπιστημονικές/παραεπιστημονικές φωνές είναι περισσότερες και -σίγουρα- κάνουν μεγαλύτερο θόρυβο. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, πόσο εύκολο είναι να μιλήσεις όχι «μεταφέροντας απόψεις», αλλά επιστημονικά πορίσματα και συμπεράσματα.

Φώτης: Καλώς η κακώς το YouTube, και το Internet γενικότερα, δεν είναι μία βιβλιοθήκη ή μία πηγή αλήθειας που μπορεί κάποιος να αναζητήσει μόνο τις σωστές πληροφορίες. Αναλόγως με τον τρόπο που ψάχνουμε, μπορούμε να βρούμε μεγάλο όγκο αντικρουόμενων πληροφοριών για το ίδιο θέμα. Έτσι, ο δικός μου στόχος στο YouTube δεν είναι προσπαθήσω να μεταπείσω κάποιον που είναι ταγμένος σε μια ψευδοεπιστημονική φιλοσοφία, που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα καταλήξει καν στο δικό μου βίντεο. Θέλω να προσφέρω ένα κομμάτι σωστά στοιχειοθετημένης πληροφορίας, και απευθύνομαι πρωτίστως σε αυτόν που θα μπει με ενδιαφέρον και περιέργεια να πάρει ένα μικρό ερέθισμα από το βίντεο μου και ιδανικά να ασχοληθεί και να συνεχίσει και μόνος του την έρευνα του. Αν εγώ πέσω πάνω σε ένα βίντεο που προάγει ψευτοεπιστημονικές ειδήσεις, ή αν βρεθεί σε δικό μου βίντεο το κοινό ενός τέτοιου καναλιού, πιστεύω πως θα υπάρξει απλά αμοιβαίος εκνευρισμός. Για το YouTube όλα είναι περιεχόμενο και θα προσπαθήσει να κατανέμει το κοινό κατάλληλα.

Στάμος: Δεν κάνεις κανένα λάθος, το YouTube, παρότι έχει ψιλοβελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, συνεχίζει να φιλοξενεί υλικό το οποίο είναι πλήρως επικίνδυνο. Από πωλητές ομοιοπαθητικών φαρμάκων για τον καρκίνο μέχρι αρνητές του εμβολιασμού και της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχει τεράστιο φάσμα ψευδοεπιστημονικής παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα και ακριβώς λόγω του τεράστιου όγκου που ανεβαίνει κάθε μέρα είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει σωστή ανασκόπηση χωρίς συντονισμένες προσπάθειες. Το πόσο εύκολο είναι να μεταφέρουμε τεκμηριωμένες πληροφορίες σε αυτό το περιβάλλον είναι σχετικό. Πρέπει να κάνουμε το υλικό όσο πιο ελκυστικό γίνεται στον εκάστοτε θεατή, να απλοποιήσουμε την πληροφορία με τέτοιο τρόπο ώστε να θέλει να μάθει χωρίς ωστόσο να γίνεται έκπτωση στην ακρίβεια αυτού που επικοινωνούμε. Είναι αρκετά απαιτητική διαδικασία και παίρνει χρόνο τόσο για να αποστάξεις τις πληροφορίες σε λίγα λεπτά όσο και για να τις “ντύσεις” με ελκυστικά γραφικά και animation.

Λένε ότι ο χρόνος που απαιτείται για την αποδόμηση ενός επιστημονικού μύθου είναι πολλαπλάσιος και αντιστρόφως ανάλογος του χρόνου που χρειάζεται για να διαδοθεί και να εδραιωθεί ο μύθος αυτός. Είναι όντως έτσι;

Φώτης: Εδώ θα αφήσω την σκυτάλη στον Στάμο που φαντάζομαι πως το έχει διαπιστώσει με τον δύσκολο τρόπο λόγω θεματολογίας και δουλειάς. Άλλα ναι, είναι λογικό να υπάρχει αυτή η δυσαναλογία. Στην περίπτωση την κατάρριψης απαιτείται προσεκτική έρευνα και ανάλυση και στην άλλη πλευρά έχεις να αντιμετωπίσεις έναν άνθρωπο που βγάζει επιχειρήματα από το κεφάλι του.

Στάμος: Ναι, δυστυχώς είναι αλήθεια ότι η ψευδής πληροφορία φτάνει πολύ πιο γρήγορα σε περισσότερο κόσμο συγκριτικά με την κατάρριψή της. Αν σκεφτούμε ότι σήμερα μπορεί να δημοσιευτεί ένας ψευδής ισχυρισμός για τις αντικαρκινικές ιδιότητες του μουσακά, για να γίνει σωστή κατάρριψη θα πάρει κάποιο χρόνο, από μερικές ώρες μέχρι 1-2 μέρες. Σε αυτό το διάστημα, ανάλογα και τις περιστάσεις, ο εξεταζόμενος ισχυρισμός μπορεί να φτάσει σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους μέσω κοινοποιήσεων σε προσωπικά προφίλ ή ομάδες. Σπάνια μια κατάρριψη θα φτάσει στον ίδιο αριθμό ανθρώπων, παρότι πλέον πλατφόρμες social media έχουν εργαλεία για να δείχνουν καταρρίψεις σε περισσότερο κόσμο (όπως το σύστημα της Meta που εμφανίζει ειδοποιήσεις σε αναρτήσεις που κοινοποιήσαμε και βρέθηκαν ψευδείς από οργανισμούς fact-checking).

Πολλοί από αυτούς τους μύθους σχετίζονται με τη χρήση και τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Θα μπορούσατε να συνοψίσετε τους πιο δημοφιλείς;

Φώτης: Η πιο δημοφιλής φοβία – μύθος γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη νομίζω πως είναι η εξέγερση των μηχανών και τα σενάρια τύπου terminator. Και σε αυτό πιστεύω έχει βάλει αρκετά το χεράκι της η ποπ κουλτούρα. Αναφέρομαι στο σενάριο όπου μία μορφή Τεχνητής Νοημοσύνης θα αποκτήσει συνείδηση και θα αρχίσει να σκέφτεται με ρυθμούς που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε μέχρι που θα φτάσει στο σημείο να φύγει από τον έλεγχο μας και να μας υποδουλώσει ή να μας εξοντώσει.
Θα έβαζα και το ότι “τα ρομπότ θα μας πάρουν τις δουλειές”, το οποίο σαν δήλωση από μόνο του μπορεί να μου προκαλέσει έναν σχετικό εκνευρισμό, όμως σε μία νηφάλια συζήτηση μπορώ να αναγνωρίσω και πραγματικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας, οπότε δεν θα το έβαζα σε αυτήν την κατηγορία.

Είναι ακόμα πιο σημαντικό να είμαστε προσεκτικοί στις σελίδες που εμπιστευόμαστε για ενημέρωση

Στάμος: Υπάρχουν πολλοί αλλά αυτός που είναι πιο διαδεδομένος ίσως είναι ότι ορισμένα από τα πιο εξελιγμένα συστήματα ΤΝ που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι 100% αντικειμενικά. Προφανώς αυτή η θέση είναι πλήρως εσφαλμένη καθώς αυτά τα συστήματα “μαθαίνουν” χρησιμοποιώντας βάσεις δεδομένων, τα στοιχεία των οποίων είναι ευάλωτα στην ανθρώπινη προκατάληψη κατά συνέπεια δεν είναι εφικτό, με τα σημερινά δεδομένα, να μιλάμε για πλήρως “αντικειμενικές” απαντήσεις ή λύσεις που παίρνουμε από εφαρμογές ΤΝ, όπως το chatGPT για παράδειγμα. Ωστόσο γίνονται προσπάθειες για περιορισμό αυτών των αδυναμιών.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν ζητήματα σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη που απαιτούν την προσοχή μας. Ποια είναι αυτά;

Φώτης: Ήδη, το μεγαλύτερο ποσοστό του περιεχομένου που καταναλώνουμε στο ίντερνετ φιλτράρεται και σερβίρεται από κάποιον αλγόριθμο Τεχνητής Νοημοσύνης, είτε μέσω μιας μηχανής αναζήτησης, είτε μέσω προσωποποιημένων διαφημίσεων, είτε μέσω ενός αλγόριθμου προτάσεων. Αυτή ήταν και η πρώτη μαζική επαφή του κόσμου με την Τεχνητή Νοημοσύνη, ακόμα και αν δεν είναι πάντα εύκολα αντιληπτή η παρουσία της. Αυτές οι συνθήκες οδήγησαν στην δημιουργία μίας νέας οικονομίας της οποίας το εμπόρευμα είναι η προσοχή μας. Εταιρείες και δημιουργοί περιεχομένου προσπαθούν να διεκδικήσουν ένα κομμάτι μίας πεπερασμένης πίτας, δηλαδή της προσοχής μας.
Τώρα, με την εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και των ψηφιακών βοηθών, βλέπουμε chatbots που μπορούν να συζητήσουν με ανθρώπους, να αναγνωρίσουν συναισθήματα και να προσεγγίσουν μία σχέση οικειότητας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε μία ενδεχόμενη στροφή από την οικονομία της προσοχής σε μία οικονομία οικειότητας. Η ενσωμάτωση Τεχνητής Νοημοσύνης σε όλο και περισσότερες εφαρμογές της καθημερινότητας μας, έχει με βεβαιότητα μεγάλο αντίκτυπο στις ζωές μας, είτε θετικό είτε αρνητικό.

Στάμος: Το βασικό είναι να γνωρίζουμε τους περιορισμούς στην ακρίβεια αυτών των συστημάτων. Κυρίως με την ευρεία απήχηση που έχουν generative AI εργαλεία όπως το chatGPT πρέπει να υπάρχει σωστή ενημέρωση ώστε το ευρύ κοινό να καταλάβει ότι δεν πρέπει να βασίζεται τυφλά στις απαντήσεις που παίρνει από τέτοιες εφαρμογές. Ειδικά οι παλιότερες εκδόσεις του chatGPT, συγκεκριμένα το 3.5 που είναι διαθέσιμο δωρεάν, έχουν αρκετά μεγάλα ποσοστά επίπλαστων απαντήσεων (ο τεχνικός όρος είναι hallucinations). Γνωρίζοντας ότι πλέον πολλές σελίδες και λογαριασμοί στα social media μπορεί να χρησιμοποιούν generative AI για να βγάζουν γρήγορα μεγάλο όγκο υλικού είναι ακόμα πιο σημαντικό να είμαστε προσεκτικοί στις σελίδες που εμπιστευόμαστε για ενημέρωση και να μην είμαστε βιαστικοί να κοινοποιούμε άρθρα και post αν δεν έχουμε κάνει ένα μικρό έλεγχο.

Για τί άλλο θα μιλήσετε στο ASF;

Φώτης: Έχουμε μαζέψει ήδη αρκετά θέματα για συζήτηση. Θα πούμε για τις θετικές και τις αρνητικές εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης στην μάχη κατά της παραπληροφόρησης, μιλώντας με παραδείγματα. Θα σχολιάσουμε πιθανές τις συνέπειες που προκύπτουν από την είσοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης στο κομμάτι της ενημέρωσης. Και θα μιλήσουμε και για πιθανές λύσεις στο πρόβλημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων. Ευελπιστούμε βέβαια πως και ο κόσμος θα έρθει γεμάτος ιδέες και ερωτήσεις και θα εξελίξουμε μαζί την συζήτηση! Θέλουμε να βγει μία όσο γίνεται διαδραστική κουβέντα, οπότε θα χαρούμε πολύ να σας δούμε όλους εκεί!

Ο λόγος των fake news συνήθως είναι πολωτικός και συνεπώς ο κόσμος που τα μοιράζεται το κάνει με πάθος και θυμό

Στάμος: Έχουμε μια μεγάλη λίστα με θέματα από εργαλεία AI που μπορούν να κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη, μέχρι παραδείγματα νέων εργαλείων που χρησιμοποιούν βίντεο μας και αλλάζουν το τι λέμε και αυτόματα αλλάζουν και τις κινήσεις του στόματος για να είναι πιο αληθοφανής η παραποίηση. Κυρίως όμως θα εστιάσουμε στο ότι η ΤΝ είναι ένα εργαλείο όπως όλα τα άλλα ψηφιακά εργαλεία που χρησιμοποιούμε και σε τελική ανάλυση η εξοικείωση και η προσοχή μας θα καθορίσουν αν θα είναι συνολικά θετική ή αρνητική η επίδραση της.

Βρίσκουν πράγματι σήμερα περισσότερους ακόλουθους τα fake news και η ψευδοεπιστήμη σε σύγκριση με το παρελθόν; Ο κόσμος έχει πάρει μια σκοταδιστική στροφή ή είναι τελικά η πολύ πιο εύκολη και αδιαμεσολάβητη πρόσβαση στο δημόσιο λόγο που δίνει αυτή την αίσθηση;  

Φώτης: Θέλω να πιστεύω πως πρόκειται για μία ηχηρή μειοψηφία. Ο λόγος των fake news συνήθως είναι πολωτικός και συνεπώς ο κόσμος που τα μοιράζεται το κάνει με πάθος και θυμό. Οπότε θα δούμε να εξαπλώνονται πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι ίσως μία είδηση για μια πιθανή επιστημονική ανακάλυψη. Το πρόβλημα είναι ότι όσο αυξάνεται ο αριθμός των ψευδών ειδήσεων, ή όσο δημιουργούνται πιο αληθοφανείς ψευδείς εικόνες και άρθρα με την βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης, αυξάνονται και οι πιθανότητες να πέσουμε όλοι θύματα ενός clickbait που θα αγγίξει κάποια προσωπική μας ευαίσθητη χορδή. 

Στάμος: Οι ψευδοεπιστημονικές ιδέες και πρακτικές όπως εναλλακτικές μορφές θεραπείας είχαν ανέκαθεν μεγάλο αριθμό ακολούθων. Η μόνη διαφορά είναι ότι όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται ακόμα πιο εύκολη η εδραίωση διαδικτυακών ομάδων οι οποίες συσπειρώνουν αυτούς τους ανθρώπους. Και αυτές οι ομάδες στα social media είναι εύφορο έδαφος για απατεώνες που εκμεταλλεύονται αυτό το ρεύμα και προωθούν ιδέες και προϊόντα για προσωπικό συμφέρον. Δυστυχώς τα δεδομένα που έχουμε διαθέσιμα από τις μεγάλες πλατφόρμες social media είναι πολύ περιορισμένα για να έχουμε μια καλή εικόνα του αν υπήρχε όντως αύξηση στα ποσοστά ανθρώπων που ασπάζονται ψευδοεπιστημονικές ιδέες τα τελευταία χρόνια. Αλλά αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι συνολικά στον πληθυσμό αποτελούν μειοψηφία η οποία ωστόσο έχει καταφέρει σε αρκετές περιπτώσεις, όπως στην πανδημία, να κάνει σημαντική ζημιά.

Στην Ελλάδα σε τι επίπεδο είμαστε;

Φώτης: Στο κομμάτι της Τεχνητής Νοημοσύνης έχω παρατηρήσει δύο άκρα στο ευρύ κοινό. Στην μία πλευρά βρίσκεται συνήθως ο κόσμος που δεν έχει καθόλου επαφή με το αντικείμενο και εκεί είναι που βρίσκει έφορο έδαφος η τεχνοφοβία. Στην άλλη πλευρά βρίσκεται ο κόσμος που είναι εξοικειωμένος με την τεχνολογία, αλλά υποτιμά τις δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης στο σύνολο τους. Αυτή η κατηγορία θεωρεί πως όλες οι σχετικές συζητήσεις είναι υπερβολικές και πρόκειται για μία ακόμα φούσκα. Το ποσοστό των ανθρώπων που συναντώ και στις δύο αυτές κατηγορίες δυστυχώς είναι μεγάλο. Και θεωρώ πως και τα δύο άκρα είναι εξίσου ζημιογόνα καθώς υποβαθμίζουν και τις δυνατότητες, αλλά και τους πραγματικούς κινδύνους της Τεχνητής Νοημοσύνης.  

Είναι πολύ σημαντικός ο εκδημοκρατισμός της Τεχνητής Νοημοσύνης με κάθε δυνατό τρόπο

Στάμος: Για τέτοια ερωτήματα το Ευρωβαρόμετρο είναι μια από τις καλύτερες πηγές, αν και δυστυχώς η τελευταία στοχευμένη αναφορά για τον επιστημονικό αλφαβητισμό βγήκε το 2021. Και πάλι βέβαια δεν είναι τόσο παλιά οπότε νομίζω μας κάνουν τα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα λοιπόν στην Ελλάδα το 68% απάντησε ότι τα αντιβιοτικά σκοτώνουν ιούς και βακτήρια και το 52% δήλωσε ότι συμφωνεί με τον ισχυρισμό ότι έχουμε βρει την θεραπεία του καρκίνου την οποία κρύβουν εμπορικά συμφέροντα. Με παρηγόρησε λίγο ότι μόνο το 25% δήλωσε ότι η κλιματική αλλαγή είναι αποτέλεσμα φυσικών φαινομένων και όχι ανθρώπινης δραστηριότητας, το ποσοστό θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο. Συνολικά δυστυχώς υπάρχουν αρκετές αντιεπιστημονικές αντιλήψεις οι οποίες αποτελούν σχεδόν κομμάτι της κουλτούρας των Ελλήνων, όπως πχ το μάτι, τα θαύματα και ούτω καθεξής, αλλά για μένα οι πιο επικίνδυνες εκφάνσεις του επιστημονικού αναλφαβητισμού εντάσσονται στο πλαίσιο της ψευδοϊατρικής.

Ποια είναι τα πιο απλά βήματα για να τεστάρει κάποιος που δεν είναι ειδικός ότι αυτό που ακούει/διαβάζει δεν έχει επιστημονική βάση. Με άλλα λόγια τι περιλαμβάνει το first aid kit για την αντιμετώπιση των fake news και της ψευδοεπιστήμης;

Φώτης: Εδώ θα αφήσω πάλι τον λόγο στο Στάμο λόγω εξειδίκευσης. Θέλω απλά να προσθέσω ότι σιγά σιγά δημιουργούνται και πρόσθετα για τον browser του υπολογιστή ή του κινητού μας που μπορούν να εντοπίζουν υλικό που έχει παραχθεί από Τεχνητή Νοημοσύνη σε μία σελίδα, ή να επισημάνουν γνωστές ψευδείς πληροφορίες. Έπειτα, τις περισσότερες φορές, με μία πεντάλεπτη αναζήτηση στο Google, μπορούμε να διασταυρώσουμε τις περισσότερες πληροφορίες που θέλουμε. Το ερώτημα είναι αν θα μπούμε στην διαδικασία να το κάνουμε για κάθε είδηση που έρχεται στο feed μας.

Στάμος: Υπάρχουν ορισμένα βήματα όπως το να κάνουμε μια γρήγορη αναζήτηση στο Google με λέξεις κλειδιά για ένα θέμα που διαβάσαμε και να ψάξουμε σε αποτελέσματα από επίσημους φορείς ή μεγάλα μέσα ενημέρωσης για να κάνουμε διασταύρωση της πληροφορίας με πολλές πηγές, κάτι που δεν θα πάρει πάνω από 5 λεπτά. Όμως ο πιο εύκολος τρόπος πλέον είναι η χρήση μιας σελίδας της Google η οποία είναι πρακτικά μια μηχανή αναζήτησης για fact-checks. Μπαίνοντας σε αυτή τη σελίδα και γράφοντας λέξεις κλειδιά για το θέμα που μας ενδιαφέρει παίρνουμε αποτελέσματα μόνο από οργανισμούς ελέγχου γεγονότων και από εκεί μπορούμε να δούμε αν κάποιος έχει καταρρίψει τον ισχυρισμό που διαβάσαμε, εφόσον φυσικά έχει ασχοληθεί κάποιος οργανισμός με το θέμα.

Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη πρόσβασης σε τεχνολογικά εργαλεία και γνώση, αλλά η ελλιπής έως ανύπαρκτη εκπαίδευση για το πως να γίνει σωστή χρήση της

Αν και η τεχνολογία αναπτύσσεται αλματωδώς και βελτιώνει τις ζωές μας, συγκεντρώνεται ως «αγαθό» στα χέρια όλο και πιο λίγων. Αντί λοιπόν να έχουμε εμβάθυνση της Δημοκρατίας μέσω της τεχνολογίας μήπως οδηγούμαστε σε μια φάση τεχνολογικής φεουδαρχίας;

Φώτης: Αυτός είναι ίσως και ο μεγαλύτερος δικός μου προβληματισμός. Ειδικά στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, η εκπαίδευση μεγάλων μοντέλων και η ανάπτυξη νέων εφαρμογών απαιτούν τεράστια ποσά υπολογιστικής δύναμης και κατ’ επέκταση τεράστιο κόστος σε χρήματα. Αυτό ελλοχεύει τον κίνδυνο της δημιουργίας ολιγοπωλίων στην Τεχνητή νοημοσύνη. Γι’ αυτό τον λόγο πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικός ο εκδημοκρατισμός της Τεχνητής Νοημοσύνης με κάθε δυνατό τρόπο. Είναι κάτι στο οποίο προσπαθώ συνειδητά να συνεισφέρω και μέσα από το κανάλι. Με την εξοικείωση του κοινού με τις νέες τεχνολογίες και τις εφαρμογές της, αλλά και με την προώθηση ανοικτών πλατφορμών που δίνουν την δυνατότητα στο ευρύ κοινό να αναπτύξει και να δοκιμάσει εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης χωρίς κόστος. Εδώ είναι φαίνεται και η σημασία του λογισμικού ανοικτού κώδικα, όμως αυτό είναι από μόνο του ένα πολύ μεγάλο θέμα.

Στάμος: Τεράστιο θέμα συζήτησης αλλά στο πλαίσιο της δικής μου δουλειάς δεν βλέπω ότι το πρόβλημα είναι η έλλειψη πρόσβασης σε τεχνολογικά εργαλεία και γνώση, αλλά η ελλιπής έως ανύπαρκτη εκπαίδευση για το πως να γίνει σωστή χρήση της. Συγκεκριμένα, ενώ έχουμε πρόσβαση πρακτικά στο σύνολο της ανθρώπινης γνώσης υπάρχει τεράστιο πρόβλημα με την αναπαραγωγή και αποδοχή ανυπόστατων ισχυρισμών. Το ζήτημα δεν είναι η πρόσβαση λοιπόν αλλά η εκπαίδευση στο πώς να περιηγηθεί ο εκάστοτε χρήστης τον ωκεανό πληροφορίας που έχουμε διαθέσιμο ήδη. Αυτό με την σειρά του μας πηγαίνει στις τεράστιες και ριζικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν στη δομή και στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης γιατί για να λυθεί ουσιαστικά το πρόβλημα πρέπει να το δούμε σε πλαίσιο γενιάς, και αν μπούμε σε αυτό το τρυπάκι δεν θα προλάβουμε να κάνουμε την παρουσίαση και θα μας ψάχνουν απ’ το ASF.

Έχετε μετανιώσει ποτέ που μπήκατε στη διαδικασία να απαντήσετε στον έναν εκείνο σχολιαστή που μεταφέρει κάτι κάταφωρα αντιεπιστημονικό και δεν έχει τη διάθεση να πειστεί για το αντίθετο;

Φώτης: Η αλήθεια είναι πως αυτές οι συζητήσεις στα σχόλια είναι σχεδόν πάντα καταδικασμένες από την αρχή. Και γι’ αυτό το λόγο συνήθως δεν μπαίνω στην διαδικασία να απαντήσω. Εκείνες τις φορές που απαντάω όμως, το κάνω κυρίως για την δική μου ικανοποίηση. Ξέρω πως δεν θα αλλάξω γνώμη σε κανέναν, αλλά “με τρώει” να απαντήσω με επιχειρήματα για να μην αφήσω μία ακραία αντιεπιστημονική τοποθέτηση στον αέρα και θεωρηθεί ότι μπορεί να κρύβει κάποιο ίχνος αλήθειας. Οπότε, δεν θα έλεγα πως έχω μετανιώσει για κάποια απάντηση, προς το παρόν τουλάχιστον.

Στάμος: Στο πρώτο εξάμηνο μόνο μπήκα στη διαδικασία σοβαρής απάντησης σε άτομα που έβλεπα ότι δεν έχουν διάθεση διαλόγου και το μετάνιωσα. Υπάρχει ένα σημείο πέρα απ’ το οποίο είναι αντιπαραγωγική η προσπάθεια διαλόγου γιατί ο συνομιλητής δεν πρόκειται να αλλάξει θέση, όσα στοιχεία και αν του δώσουμε. Πλέον όταν πέσω σε τέτοια άτομα είτε αγνοώ τα επαναλαμβανόμενα μακροσκελή κείμενα με κεφαλαία η, στις διασκεδαστικές περιπτώσεις που περιλαμβάνουν βρίσιμο προσπαθώ να το ρίχνω στη πλάκα και να τρολάρω.

Από την άλλη, είναι οι κοινότητες (και όχι μεμονωμένα οι συγγραφείς) εκείνες που μπορούν πιο γρήγορα να αντιμετωπίσουν την ψευδοεπιστήμη;

Φώτης: Οι μεμονωμένες φωνές μπορούν εύκολα να στοχοποιηθούν ή να θεωρηθεί πως έχουν κάποια κρυφή ατζέντα πίσω από τις ιδέες και τα κείμενα τους. Οι κοινότητες από την άλλη προσφέρουν το πλεονέκτημα της συλλογικής γνώσης. Διαφορετικές φωνές με διαφορετικές εξειδικεύσεις μπορούν να εντοπίσουν ευκολότερα και γρηγορότερα ψευδείς ισχυρισμούς. Σε μία επιστημονική κοινότητα μπορούν να λειτουργήσουν και διαδικασίες όπως το peer review. Μια διαδικασία ελέγχου και επαλήθευσης από επιστήμονες του ίδιου κλάδου, που μπορεί να περιορίσει ανακριβείς ή εσφαλμένους  ισχυρισμούς. Και στο τέλος είναι και αριθμητικό το ζήτημα. Μεγάλες κοινότητες μπορούν να αντιμετωπίσουν περισσότερες περιπτώσεις απ’ όσες θα μπορούσαν μεμονωμένοι συγγραφείς.

Στάμος: Δεν έχω μετανιώσει για απάντηση που έχω δώσει γιατί όταν βλέπω ότι κάποιος σχολιάζει απλά για να βρίσει ή για να πει αυτό που θέλει χωρίς να έχει καμία διάθεση διαλόγου περνάω και γω στο mode του τρολαρίσματος. Καλώς ή κακώς αν δεν πάρεις αυτές τις περιπτώσεις στην πλάκα η τριβή με το τοξικό κομμάτι του κοινού θα σε φθείρει πολύ γρήγορα. Αλλά για κάθε ένα τέτοιο άτομο στα σχόλια, ευτυχώς, υπάρχουν πολύ περισσότεροι που θέλουν ουσιαστική συζήτηση, άσχετα αν συμφωνούν ή διαφωνούν με όσα άκουσαν στο βίντεο και αυτό βοηθάει αρκετά στο να συνεχίσουμε τη δουλειά που κάνουμε.

INFO

AI και ψευδοεπιστήμη: Εχθρός και εργαλείο στη μάχη κατά της παραπληροφόρησης
Τρίτη 10 Οκτωβρίου στις 19.00 στο Αμφιθέατρο «Μιλτιάδης Έβερτ» της Τεχνόπολης).
Προπώληση εδώ
Περισσότερα στο athens-science-festival.gr